الگوی پیشنهادی «تخصّص» در موسّسات حقوقی

امروزه، نقش موسّسات حقوقی تخصّصی در ارائه خدمات گسترده و حرفه‌ای حقوقی و قراردادی، انکارناپذیر است. در این میان، الگوی جامع و مانعی برای تخصّص در این‌گونه از موسّسات ارائه نشده است. نگارنده در این یادداشت، قصد دارد ضمن ارائه و شرح مختصر الگوی پیشنهادی خود، به تبیین آن از منظر خدمات مشاوره و آموزش بپردازد.

تخصّص:

تخصّص، در لغت به معنای «خاص گردیدن، به امری مخصوص شدن؛ در کاری مهارت داشتن؛ اختصاص، ویژگی»¹معین، محمّد؛ «فرهنگ فارسی معین»، انتشارات فرهنگ نما با همکاری نشر آراد، چاپ اول، ۱۳۸۷، ص.۳۰۷، مرادف خبرگی و خبرویت (دانستن حقیقت و کنه چیزی؛ شناخت، آگاهی، اطلاع، بصیرت)²همان منبع، ص.۴۴۸ و در اصطلاح³جعفری لنگرودی، محمّدجعفر؛ «ترمینولوژی حقوقی»، چاپ بیست و سوّم، ۱۳۹۰، ص.۲۵۹، به معنای کارشناسی است. با مداقّه در معنای مصدری خُبرَه (آزمایش، تجربه، آزمون) و اسم مصدری خِبرَه (احاطه و تسلّط در نتیجۀ تجربه، کارآزمودگی، کارکشتگی، تجربه مفید)⁴قیّم، عبدالنبی؛ «فرهنگ معاصر عربی – فارسی»، نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۹۳، جلد اول، ص.۷۹۹، تصویر صحیح و دقیقی از معنای تخصّص و خبرویت، در ذهن نقش می‌بندد؛ چه اینکه، مقصود از اسم مصدر چیزی ورای مصدر، و در واقع نتیجۀ مصدر است.⁵حیدری، سیّدکمال؛ «معنویت عبادت»، ترجمۀ محمّد علی سلطانی، نشر سخن، ۱۳۹۴، ص.۱۴۲ به تعبیر دیگر مصدر، رویداد و اسم مصدر، نتیجۀ آن رویداد است. بنابراین، افراد در پی آزمایش‌ها، آزمون‌ها، تجربیات شغلی (خُبرَه)، کارآزموده و کارکشته (خِبرَه) می‌شوند. به بیان دیگر، متخصّص (خِبرَه)، در نتیجۀ تجربه‌های مفید (خُبرَه)، به احاطه، اشراف و تسلّط در کار رسیده است. چنان‌که فرهنگ‌های لغت کمبریج و آکسفورد، تخصّص⁶Expertise: A high levelof knowledge or skill (Cambridge Dictionary) Expert knowledge or skill in a particular subject, activity or job (Oxford Dictionary) را، «یک سطح بالایی از دانش و مهارت» و «دانش کارشناسی یا مهارت در یک موضوع، فعالیت و یا شغل ویژه»، معنا نموده‌اند. فرهنگ حقوقی بلاک نیز، به «شخصی که از طریق آموزش یا تجربه، مهارت یا دانش ]خود[ در یک موضوع خاص را، به‌نحوی توسعه داده که ممکن است نظری، ارائه و محقِّق بی‌طرف را یاری نماید.»⁷Expert (A.Garner, Bryan; “Black’s Law Dictionary”, Fourth Edition, Thomson Reuters, 2011, P.293): A person who, through education or experience, has developed skill or knowledge in a particular subject, so that he or she may form an opinion that will assist the fact-finder.، متخصّص اطلاق می‌کند.

بدین ترتیب، در واژۀ تخصّص، «دانش، مهارت و توسعۀ دانش و مهارت» نهفته است. در واقع توسعۀ دانش و مهارت، به ظهور و ثبوت «شایستگی» در فرد، منجر خواهد شد. چنانکه، استاندارد مبنای شایستگی فردی انجمن بین‌المللی مدیریت پروژه (ویرایش ۴٫۰)⁸IPMA Individual Competence Baseline (Version 4.0) هم، «شایستگی فردی»⁹Individual Competence (2-1- Definition of Competence; IPMA-ICB-4.0, P.15) Individual Competence is the application of knowledge, skills and abilities in order to achieve the desired result. با سه مولّفۀ دانش¹⁰Knowledge is the collection of information and experience that an individual possesses. (مجموعۀ اطّلاعات و تجربه‌ای که فرد در اختیار دارد.)، مهارت‌ها¹¹Skills are specific technical capabilities that enable an individual to perform a task. (توانمندی‌های فنّی خاص که فرد را، به انجام کاری قادر می‌کند.) و توانایی‌ها¹². Ability is the effective delivery of knowledge and skills in a given context. (ارائۀ مؤثر دانش و مهارت‌ها در یک زمینه یا محیط مفروض یا معیّن) را، مطابق نگارۀ شمارۀ یک، «‌‌به‌کاربردن دانش، مهارت‌ها و توانایی‌ها، به‌منظور دستیابی به نتیجۀ مطلوب»، تعریف می‌نماید.

نگارۀ شمارۀ یک

تخصّص در موسّسۀ حقوقی

نگارنده با توجّه به مفاهیم بررسی‌شده، تخصّص در یک کسب و کار خدماتی¹³وجه ممیّز خدمت و کالا، قابلیت/عدم‌قابلیت تفکیک فرآیند مصرف از تولید است. چنان‌که «بندهای ز-ژ» ذیل «ماده ۲» آیین‌نامۀ تضمین معاملات دولتی، بیان می‌دارند: «کالا: محصولی که فرآیند مصرف آن از فرآیند تولیدش، قابل ‌تفکیک است؛ خدمت: محصولی که فرآیند مصرف آن از فرآیند تولید یا ایجاد آن قابل ‌تفکیک نباشد.» را، شایستگی ارائه خدمت در یک موضوع و بخش خاصّی از بازار، تعریف می‌کند. از این‌رو مطابق نگارۀ شمارۀ دو، «تخصّص»، شایستگی ارائه خدمت و فعالیت ناظر به یک موضوع و رویکرد خاص، در بخش و حوزۀ خاصّی از فضای کسب و کار¹⁴Doing Business می‌باشد. ماهیت فعالیت موسّسات حقوقی نیز، خدماتی و الگوی تخصّص در این موسّسات نیز، «خدمت و فعالیت - موضوع و رویکرد - بخش و حوزه» یا به اختصار، «تریپل اِس و اِی»¹⁵Triple “S-A” است. ناگفته نماند محیط و عرصۀ تخصّص، می‌تواند شامل محیط ملّی، فرا ملّی و بین‌المللی باشد.

نگارۀ شمارۀ دو

خدمات موسّسات حقوقی متنوّع بوده و می‌تواند شامل فعالیت‌های گوناگونی باشد. نگارنده در این یادداشت تخصّصی، صرفاً به دو خدمت آموزش و مشاوره در قالب‌های چهارگانۀ آموزش، مشاوره، آموزش مشاوره‌-محور، مشاوره، مشاورۀ آموزش-محور، پرداخته است.

۱٫ خدمت آموزش

مراد نگارنده از خدمت آموزش، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به یاد دادن و انتقال دانش حقوقی به متقاضی خدمت آموزشی و منصرف از حلّ چالش حقوقی ایشان است.¹⁶البته این امر نافی حلّ چالش در پی آموختن دانش حقوقی مرتبط با مسألۀ متقاضی در برخی موارد نیست. پس شایستگی ارائه خدمت آموزشی با فعالیت حقوقی، رکن نخست تخصّص آموزش در موسّسۀ حقوقی است. این آموزش حقوقی می‌تواند شامل موضوعات با رویکردها، الگوها و یا ساز و کارهای متعدّدی به عنوان رکن دوّم تخصّص باشد. به طور مثال موضوع آموزش حقوقی، می‌تواند حلّ و فصل اختلافات با رویکرد در قراردادهای پیمانکاری و یا با ساز و کار داوری باشد. و در نهایت، بخش‌ و حوزه‌‌ای که خدمت آموزش در بستر آن‌ها تعریف می‌شود رکن سوم تخصّص را تشکیل می‌دهد. شایستگی فردی ارائه خدمت آموزش با موضوع حلّ و فصل اختلافات در قراردادهای پیمانکاری، حوزۀ خطوط انتقال در بخش نیرو، یک نمونه از تخصّص آموزش در موسّسۀ حقوقی است. هدف از این آموزش، صرفاً انتقال دانش حقوقی و توانمندسازی حقوقی متقاضی است.

۲٫ خدمت مشاوره

مراد نگارنده از خدمت مشاوره، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل چالش حقوقی مطروحه از سوی متقاضی، و ارائه‌طریق راهبردی و عملیاتی به وی و منصرف از آموزش روش حلّ مسأله حقوقی به اوست. شایستگی ارائه خدمت مشاوره با موضوع خاتمه‌پیمان قهری (ناشی از فورس‌ماژور) در قراردادهای تأمین کالا و تجهیزات، حوزۀ پالایشگاهی در بخش نفت و گاز، در یک فرد، یک نمونه از تخصّص مشاوره‌ در موسّسۀ حقوقی است.

۳٫ خدمت آموزش مشاوره-محور

مراد نگارنده از خدمت آموزش مشاوره-محور، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به یاد دادن روش حقوقی حلّ مسأله به متقاضی، در رابطه با چالش حقوقی مطروحه از سوی ایشان است. شایستگی فردی ارائه خدمت آموزش مشاوره-محور با موضوع حلّ و فصل اختلافات در قراردادهای پیمانکاری، حوزۀ خطوط انتقال در بخش نیرو، یک نمونه از تخصّص آموزش مشاوره-محور در موسّسۀ حقوقی است. در این مورد، روش حلّ و فصل اختلافات با طرف دعوی در قرارداد پیمانکاری حوزۀ خطوط انتقال در بخش نیرو که چالش پیش‌ِروی متقاضی است، به وی آموزش داده می‌شود.

۴٫ خدمت مشاورۀ آموزش-محور

مراد نگارنده از خدمت مشاورۀ آموزش-محور، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل چالش مطروحه از سوی متقاضی، و ارائه‌طریق راهبردی و عملیاتی به وی، همراه با آموزش روش حلّ مسأله و فلسفۀ حقوقی به ایشان است.

خدمات چهارگانۀ پیش‌گفته را، می‌توان به شرح جدول شمارۀ یک دسته‌بندی کرد. اگر چه، صرف آموزش و مشاوره، توانمندسازی سرمایه‌های انسانی و سازمان در مواجهه با چالش‌ها را در پی دارد، لیکن برون‌داد (یا نتیجۀ) خدمات آموزش و مشاوره با الگوی یادگیری دوحلقه‌ای¹⁷Double Loop Learning، آموزش مشاوره-محور و مشاورۀ آموزش-محور با ثمرۀ غنی‌سازی شغلی¹⁸Job Enrichment سرمایه‌های پیش‌گفته برای سازمان است.

نگارۀ شمارۀ سه

نگارۀ شمارۀ ۴