وکالت و مشاوره در دعاوی
ادعا (کِلِیم) چیست و چه تفاوتی با اختلاف و تغییر دارد
در این مقاله ادعا 1Calim در استانداردها و کتب مرجع مختلف تعریف شده و تفاوت آن با اختلاف 2Dispute و تغییر 3Change تببین و تشریخ شده است.
از منظر راهنمای گستره دانش مدیریت پروژه (پِم باک) ویرایش ششم، ادعا یک تغییر مورد منازعه4Contested Change است. ادعا در استاندارد پِم‌باک، به عنوان یکی از تکنیک‌های فرآیند کنترل برون‌سپاری5Out Source (تدارکات) مطرح شده است، آنجا که تیم مدیریت پروژه کاری را در قالب یک توافق6Agreement به یک فروشنده برون‌سپاری کرده است و اکنون طرفین در مورد جبران خسارت یک تغییر یا در خصوص انجام یا عدم انجام یک تغییر نمی‌توانند به یک توافق مشترک دست پیدا کنند (PMI, 2017).
در ویرایش پنجم راهنمای موصوف در تعریف ادعا چنین آمده است: “گاهی سازمان و تأمین‌کننده اختلاف نظرهایی در تفسیر بندهای قراردادی یا در درخواست‌های تغییر پیدا می‌کنند که به این موارد دعوی یا ادعا7Claim, dispute, appeal گفته می‌شود” (PMI, 2013).
ویرایش چهارم استاندارد صدر‌الاشاره، ادعا را چنین تعریف کرده است: “درخواست، تقاضا، یا تصدیق حقوق به وسیله خریدار علیه فروشنده، یا بالعکس، به منظور تأدیه و جبران خسارت، یا پرداخت تحت شرایط قرارداد قانونی تعهّدآور برای مثلاً تغییر مورد اختلاف می باشد (PMI, 2008).
الحاقیه ساخت استاندارد پِم‌باک : “ادعا تقاضایی برای یک حق یا چیزی که تصور می‌شود حق است اقامه می‌شود و معمولاً ناشی از یک اقدام یا درخواست تغییر مطرح شده است که مستند به اصطلاحات و شرایط قرارداد بوده و معیوب بوده و به درستی عمل نمی‌کند و از نظر اقتصادی بین طرفین قرارداد حل و فصل نگشته است.” (PMI, 2016).
فرهنگ واژگان نظام فنّی و اجرایی کشور (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور, ۱۳۸۳) برای ادعا دو تعریف ارائه کرده است:
- مطالبه پیمانکار برای پرداخت اضافی، مطالبه خسارت در مقابل نقض پیمان، تمدید زمان اجرای کار و یا خواسته دیگر که به اعتقاد وی بر اساس پیمان استحقاق آن را دارد.
- درخواستی که معمولاً برای افزایش دریافت یا تمدید زمان اجرا به وسیله پیمانکار انجام می‌شود.
به اعتقاد نگارنده، سازمان نظام فنّی و اجرایی کشور، با ارائه تعریف فوق، ادعا را صرفاً از طرف پیمانکار در نظر گرفته است در حالیکه جستجوهای انجام یافته حاکی از آن است که تمامی ارکان پروژه می‌توانند به عنوان درخواست‌کننده ادعا باشند. این تعریف محدود (به نظر نگارنده) در حالی است که همین فرهنگ برای «اختلاف در پیمان»8Disputes in the contract تعبیر ذیل را ارئه نموده است:
“اختلاف در پیمان عبارت است از اینکه یکی از طرفین حقّی را برای خود قائل باشد و طرف دیگر آن را قبول نداشته باشد. معمولاً اختلاف در اثر برداشت‌ها یا تفاسیر متفاوت از مفاد پیمان پیش می‌آید.”
استاد دکتر جعفری لنگرودی ادعا را مترادف دعوی دانسته‌اند و آن را “منازعه در حق معیّن” تعریف نموده‌اند (جعفری لنگرودی, ۱۳۹۰).
کلیم (ادعا) درآمد نیست، جبران ضرر و زیان است (حسین زاده, ۱۳۹۶).
ادعا در لغت نامه حقوقی آکسفورد9Oxford Companion to Law به صورت کلی و به معنای “داشتن حقی برای دریافت پول، دارایی یا جبران خسارت” آمده است.
مؤسسه انجمن مدیریت پروژه انگلستان در سال ۲۰۰۶ تعریفی از ادعا بدین شرح ارائه نموده است: «درخواست احقاق حق یا کسب شایستگی با استناد به مفاد قرارداد که به‌طور معمولی به تقاضای پرداخت مبلغی اضافه، یا تمدید زمان پروژه می‌انجامد».
استاد هریسی در ارتباط با ادعا اینگونه فرموده‌اند که: ادعا اغلب واژه ناخوشایندی برای کارفرما در صنعت ساختمان به نظر می رسد البته درک علت آن هم ساده است زیرا غالباً در نتیجه بودجه اولیه تغییر ایجاد می‌گردد. دو دسته ادعا وجود دارد : موجّه و غیر موجّه. ادعای موجّه مطابق با شرایط قرارداد و قانون عرفی و … بیان می‌شود. ادعای غیر موجّه با شرایط قرارداد مطابقت ندارد یا نمی‌تواند معیارهای یک ادعای معتبر را در قوانین حقوقی برآورده کند که این تصور پدید می‌آید که پیمانکار قصد قصور دارد (اسماعیلی هریسی, ۱۳۸۶).
آمری‌نیا (۱۳۹۶) در تعریف ادعا10ادعا عبارت است از تقاضا برای قبول اتفاقی که افتاده است و یا تصوّر وقوع آن وجود دارد. منظور از “اتفاق” در پروژه‌های ساخت، مشتمل بر موارد پیش‌ِرو است که به‌صورت ترکیبی و یا جداگانه مطرح می‌شوند: ۱٫ بروز هزینه‌هایی که در چارچوب قرارداد، پیش‌بینی نشده باشند ۲٫ تطویل مدت ۳٫ تحقق کیفیت (آمری نیا, ۱۳۹۶)، از “اتفاق” سخن به میان آورده و یکی از منشأهای “اتفاق” را “تغییر” دانسته، از اینرو، میان ادعا و تغییر، تمایز ذیل را قائل شده است:
تمایز بین ادعا و تغییر
“نکته‌ای که بایستی به آن توجه نمود، وجه تمایز بین «ادعا» با «تغییر» است. در تشریح این تمایز باید چنین گفت؛ وقتی اختلاف نظر در خصوص وقوع و یا عدم وقوع موضوعی پیش بیاید، «ادعا» متولد شده است. حال چنانچه اختلاف نظر منتج به تفاهم شود، در نتیجه این تفاهم «ادعا» از بین می‌رود و با از بین رفتن «ادعا»، «تغییر» شکل خواهد گرفت. اما از بین رفتن ادعا همواره منجر به ایجاد «تغییر» نمی‌شود. چه بسا در موضوعی «ادعا» از بین برود بدون انجام هرگونه تغییری.” (آمری نیا, ۱۳۹۶)
الحاقیه ساخت استاندارد پِم‌باک چنین بین داشته: “تمایز11Distinction یک ادعا و یک تغییر، عنصر اصلی در عدم توافق ایجاد شده بین طرفین می‌باشد. اگر توافق حاصل شود ادعا به یک «درخواست تغییر مصوب»12Approved Change Request یا آنگونه که در صنعت احداث13Construction مصطلح است به یک «دستور تغییر مصوب»14Approved Change Order تبدیل می‌شود که قرارداد را اصلاح می‌کند. در صورت عدم دستیابی به توافق15Absence of an Agreement ادعا ممکن است فرآیندهای مذاکره16Formal Negotiation، میانجیگری17Mediation، داوری18Arbitration و در نهایت دعوی قضایی19Litigation را دنبال شود (PMI, 2016).
تفاوت اختلاف و ادعا
اختلاف اساساً از ادعا مجزاست و عموماً وقتی ادعا مطرح می‌شود که قبلاً اختلاف مطرح نبوده است. اختلاف زمانی اتفاق می‌افتد که در مورد یک موضوع واحد دو عقیده ابراز می‌شود (شاکری, و غیره, ۱۳۹۲).
روند پیدایش اختلاف بدین صورت است که در ابتدا خواست هایی از سوی هر یک از طرفین برای طرف دیگر مطرح می‌گردد و این خواست ها خود بازتاب توقعات و انتظارات بر مبنای مقتضای طبیعت جایگاه طرف می‌باشد در صورتی که این خواست‌ها مورد توافق طرف مقابل قرار نگیرد، جرقه اختلاف زده می شود (شاکری, و غیره, ۱۳۸۴).
مفهوم نقض قرارداد20Contract Breach در قراردادهای بین‌المللی
مطابق تعریف پایگاه بین‌المللی دانش صنعت ساخت، یکی از مفاهیم مهم در زمینه مدیریت ادعا در قراردادهای بین‌المللی نقض قراردادی است. نقض قراردادی به معنی آن است که یکی از طرفین قرارداد یکی از تعهدات خود را محقق نکند که این امر ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- یکی از طرفین قرارداد انجام تعهدات را برای دیگری غیرممکن ساخته باشد
- یکی از طرفین قرارداد از انجام تعهدات خودداری نماید
- یکی از طرفین قرارداد در انجام تعهدات خود ناتوان باشد
در صورتی که نقض قراردادی بسیار جدی باشد ممکن است که طرف بی‌تقصیر21Innocent party از ادامه اجرای تمام یا بخشی از قرارداد معزول22Discharge شود. نقض قرارداد ممکن است این موضوع را برای طرف بی‌تقصیر امکان‌پذیر سازد که به منظور جبران خسارات یا زیانی که متحمل شده است ادعای خسارت23Claim for Damages کند (باقرپور, و غیره, ۱۳۹۶).
