کمی‌سازی هزینه‌های بالاسری جذب نشده به روش ایچلی

تأخیر، رکنی اجتناب‌ناپذیر در اجرای پروژه‌های احداث است. کسب جواز تاخیرات از سوی پیمانکار به معنای عدم قصور او در وقوع تأخیر بوده و درنتیجه، مستحق جبران خسارات ناشی از این رخداد است. بالاسری جذب نشده یکی از هزینه‌های غیرمستقیمی است که برای کمی‌سازی آن، روش‌های خارجی گوناگونی از سوی متخصصان ارائه گردیده است. روش ایچلی، ایچلی اصلاح‌شده یک و ایچلی اصلاح‌شده دو، ازجمله روش‌های پیش‌گفته هستند. مقاله حاضر ضمن تبیین و تعاریف ارائه‌شده برای هزینه بالاسری و انواع تقسیمات آن، شرایط استفاده از فرمول‌های حاضر و نقدهای وارد بر آن‌ها، به کمی‌سازی هزینه‌های بالاسری دفتر مرکزی در یک نمونه داخلی (ایرانی) پرداخته و ضمن مقایسه مبالغ کمی‌سازی شده ناشی از فرمول‌های موصوف با مبلغ ناشی از %۱۰ متوسط کارکرد فرضی ماهانه، پیشنهاداتی را در دراستای بهبود تنظیم اسناد قراردادی در این زمینه، ارائه نموده است.

واژگان کلیدی: کمّی‌سازی- بالاسری دفتر مرکزی- ایچلی- بالاسری جذب نشده- ادعا- مدیریت دعاوی

این مقاله کجا چاپ شده است؟

پانزدهمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه ۱۳۹۹

دانلود پی‌دی اف مقاله

دانلود مقاله از سیویلیکا

نویسندگان:

امیر احمدی مطلق¹(کارشناس ارشد مدیریت پروژه و ساخت، راهبر دپارتمان کمی‌سازی موسسه بین‌المللی سنگ بنای حقوق احداث)، حمید حسین‌زاده²(عضو انجمن بین‌المللی مدیریت پروژه (IPMA)  و مدیر اجرایی گروه بین‌المللی سنگ بنا)، ابوذر فقیه عبدالهی³(داشجوی کارشناسی ارشد مدیریت پروژه و ساخت و کارشناس رسمی دادگستری)، مجتبی حسینعلی‌پور⁴(عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی)، محمدرضا حافظی⁵(عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی)

قلمروی نگارش حاضر، از حیث تبیین و تعرفۀ روش‌های محاسباتی ایچلی، ایچلی اصلاح‌شده یک و دو، صرفاً منصرف به روش‌های کمّی‌سازی بالاسری دفتر مرکزی پیمانکار (هزینه‌های غیرمستقیم – ستاد) و نه کارگاه (هزینه‌های مستقیم – صف) و از حیث، قابلیت تسرّی روش‌های خارجی مدیریت دعاوی به عرصۀ داخلی، جامع است.

هنگامی‌که تأخیری از جانب کارفرما رخ می‌دهد، ممکن است پیمانکار به دنبال جبران خسارت هزینه سربار دفتر مرکزی ناشی از این تأخیر باشد. برخلاف مطلوبیت این مورد در خسارات تأخیر، موضوع هزینه‌های سربار دفتر مرکزی به دلیل کمبود یا فقدان یک روش جهانی تأییدشده جهت محاسبه، معمولاً موردبحث و منازعه بین کارفرما و پیمانکار است. علاوه بر این، سؤال اساسی این است که چه مواردی هزینه سربار دفتر مرکزی را تشکیل می‌دهند. هزینه سرباز دفتر مرکزی اصطلاحی است که می‌تواند معانی مختلفی برای بخش مالی پیمانکار و بخش مالی کارفرما داشته باشد (۱). پیش از ورود به بحث نیاز است تا با برخی مفاهیم و اصطلاحات موردبررسی قرار گیرد.

الحاقیه ساخت استاندارد پی‌اِم‌باک (۲۰۱۶) نیز بیان می‌دارد:

“اِدّعا تقاضایی برای یک حق یا چیزی که تصور می‌شود حق است اقامه می‌شود و معمولاً ناشی از یک اقدام یا درخواست تغییر مطرح شده است که مستند به اصطلاحات و شرایط قرارداد بوده و معیوب بوده و به‌درستی عمل نمی‌کند و ازنظر اقتصادی بین طرفین قرارداد حل‌وفصل نگشته است.” (۲)

الحاقیه ساخت پی‌اِم‌باک به سال ۲۰۱۶، در ضمیمهA1  ذیل عنوان مدیریت دعاوی احداث، ضمن بیان این مهم که پیشگیری از اِدّعا، می‌بایست در اولویت هر پروژه‌ای باشد، شش مرحله مدیریت پایش و کنترل دعاوی⁶Claims management monitoring and control را این‌گونه برشمرده است:

1. شناسایی و ارزیابی اولیه دعاوی⁷Claims Identification and Initial Justification
2. کمّی‌سازی دعاوی⁸Claims Quantification
3. حل‌وفصل دعاوی⁹Claims Resolution
4. تفسیر حقوقی قرارداد¹⁰Contract Law Interpretation
5. شکایات مناقصه¹¹Bid Protests
6. اخلاق در احداث¹²Ethics in Construction

هنگامی‌که موضوعی مورد بازبینی قرار می‌گیرد و پس از توجیهات درون‌سازمانی مشخص می‌گردد که موضوع، پتانسیلِ مطرح‌شدن به‌عنوان یک اِدّعا را دارد، تصمیمی باید در این زمینه مشخص نماید که آیا اِدّعای موردنظر واقعاً ارزش پیگیری و مطرح نمودن را دارد یا خیر. هنگام ارسال اِدّعا، ارزیابی کافی درزمینۀ عواقب مثبت یا منفی احتمالی ذی‌نفعان بایستی صورت پذیرد.

گام بعدی، کمّی‌سازی پتانسیلِ اِدّعا درزمینه‌ی پرداخت غرامت‌های اضافی، افزایش زمان پروژه جهت تکمیل و یا هردوی آن‌هاست. راه‌های درخور و مناسبی در راستای تعیین هزینه‌های فعالیت‌های اضافی، کارهای اضافه‌شده یا خسارت ناشی از آن در بستر زمانی و ریالی وجود دارد. با استفاده از رویکرد علیّ-معلولی فرآیند کارا خواهد بود، بدین ترتیب که در ابتدا علت شناسایی‌شده [و سپس] شرایط پیرامونی بررسی و تأثیر آن بر آیتم کاری به خصوصی و سایر موارد احتمالی که ممکن است به‌صورت غیرمستقیم تحت تأثیر قرارگرفته باشند مشخص می­‌‌شود. برخی دعاوی می­‌توانند بر دیگر جنبه­‌های پروژه احداث تأثیر گذارند، بدین نحو که [اجرای] برخی کارها را پرهزینه نموده و باعث توقف در توالی کار یا ایجاد تأخیر در فعالیت­‌ها شوند. تا جایی که بتوان این تأثیرات غیرمستقیم را توجیه و کمّی­‌سازی نمود، بخشی از تأثیر کلی اِدّعا محسوب می­‌شوند. (۲)

هزینه‌های اجرای پروژه به دودسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از :

• هزینه‌های مستقیم و
• هزینه‌های غیرمستقیم.

هزینه‌‌های مستقیم هزینه‌هایی هستند که پیمانکار برای ساخت فیزیکی قسمت‌های ماندگار و دائمی پروژه به مصرف می‌رساند. هزینه‌های مستقیم عبارت‌اند از مواد و مصالح، نیروی انسانی، تجهیزات مصرفی یا نصب‌شده در کار و اجرت پیمانکار جزء.

هزینه‌های غیرمستقیم آن‌هایی هستند که جزء هزینه‌های کارهای واقعی ساخت، نیستند، لیکن به‌منظور پشتیبانی و تدارکات کار، ضروری‌اند. هزینه‌های غیرمستقیم که معمولاً از آن به‌عنوان “هزینه‌های بالاسری” یاد می‌شود، صرف‌نظر از کوچک و بزرگ بودن شرکت در همه پروژه‌ها به پیمانکار تحمیل می‌گردد که به دودستۀ بالاسری کار و بالاسری عمومی تقسیم می‌گردد (۴).

نمودار ۱- تقسیم‌بندی هزینه‌های پروژه

بالاسری کار، هزینه‌هایی هستند که پیمانکار برای مدیریت و اجرای پروژه در محل کارگاه متقبل می‌شود و نمی‌توان آن‌ها را به هزینه‌ی مشخصی از پروژه نسبت داد (۴). این هزینه، از نوع هزینه‌هایی است که می‌توان آن را به کار مشخصی مربوط کرد (۵).

بالاسری عمومی شامل هزینه‌هایی است که مستقیماً مرتبط به پروژه‌ی خاصی نیست اما هزینه‌های آن به‌منظور حفظ بقای تجاری پیمانکار باید در هر پروژه پوشش داده شود (۴). این هزینه از نوع هزینه‌هایی است که نمی‌توان آن‌ها را به کار مشخصی مربوط کرد (۵).

در جدول شماره ۱، مصداق‌های هزینه بالاسری عمومی و بالاسری کار برگرفته از «پیوست ۳» مندرج در فهرست‌بهای واحد پایه رشته ابنیه سال ۱۳۹۸، نمایش داده‌شده است.

جدول شماره ۱- مصادیق هزینه‌های بالاسری عمومی و بالاسری کار

الحاقیه ساخت پی‌اِم‌­باک، در ادامه کمّی­‌سازی دعاوی، به برقراری و نگهداری مستندسازی ¹³Documentation شفاف و دقیق اشاره نموده و بیان داشته که مستندسازی باید دربرگیرنده اطلاعات ذیل باشند:

• مقادیر کمی¹⁴Quantity measurement
• کمی­‌سازی هزینه¹⁵Cost quantification
• تحلیل برنامه زمان­بندی¹⁶Schedule analysis
• زمینه­‌های حقوقی قرارداد¹⁷Contract law precedents
• اِدّعای کاملاً مستند شده¹⁸Fully documented claim.

الحاقیه موصوف، کمّی­‌سازی هزینه را شامل هزینه نیروی انسانی ، مصالح و تجهیزات مرتبط با کارهای موضوع اِدّعا دانسته و ذکر نموده که این موارد ممکن است تخمینی باشند و بالاسری ستادی¹⁹Home Office Overhead (HOOH) را یک هزینه غیرمستقیم مرتبط با تأخیرات پروژه دانسته است.

معمولاً سربار دفتر مرکزی بدین‌صورت تعریف می‌شود:

“هزینه‌های ثابت پیمانکار برای تداوم عملکرد سازمان و دفتر مرکزی”.

استانداردهای حسابداری و ممیزی که توسط کارفرمایان به کار گرفته می‌شود نیز می‌تواند تعریف ارائه‌شده برای هزینه‌های سربار را محدودتر نماید. برای مثال در بعضی از قراردادها، هزینه‌های تبلیغات و بازاریابی نمی‌‌تواند توسط هزینه‌های سربار جبران شده و پیمانکار می‌بایست این هزینه‌ها را از محل حاشیه سود خود تأمین نماید.

همچنین تعداد پروژه‌های هم‌زمان در دست اجرای پیمانکار نیز میزان این ضریب را تحت تأثیر قرار می‌دهد و برای مثال اگر پیمانکار تنها یک پروژه در دست اجرا داشته باشد در این صورت کل هزینه‌های سربار دفتر مرکزی پیمانکار به هزینه مستقیم این پروژه اضافه می‌شود. به هر میزان که تعداد پروژه‌های در دست اجرا بیشتر باشد، درصد تخصیص داده‌شده جهت جبران هزینه‌های سربار به هر پروژه کاهش خواهد یافت  (۱).

درصد جذب هزینه‌های سربار دفتر مرکزی از هر پروژه

گاهی کاری که موضوع اِدّعا است، بر سایر کارهای پروژه و کارهای جاری ستاد شرکت تأثیر می­‌گذارد که این موضوع به هزینه­‌های اضافی منجر می­‌شود. اغلب این هزینه­‌ها به­‌صورت تخمینی محاسبه می­‌شوند، چراکه با استفاده از رابطه­‌های علّی-معلولی محاسبه این هزینه‌­ها روشن نیست (۲).

خساراتِ هزینۀ بالاسری دفتر مرکزی که در بازۀ تأخیر پروژه رخ می‌دهند را، بالاسری جذب نشده²⁰Unabsorbed Overhead گویند (۶). در چنین مواقعی، هزینه‌های بالاسری عمومی پیمانکار افزایش نمی‌یابد بلکه در عوض هزینه‌های بالاسری به شکل غیرمتناسبی بین سایر پروژه‌های جاری پیمانکار تخصیص پیدا می‌کند. هزینه‌های بالاسری عمومی هر پروژه به تعداد پروژه‌های جاری شرکت پیمانکاری در بازه‌ی زمانی مدت اجرای آن بستگی دارد. بالاسری عمومی جذب نشده شامل هزینه‌هایی می‌شود که در طول یک تأخیر اجباری از سوی کارفرما قابل پوشش نیست چراکه پیمانکار در هنگام تأخیر نمی‌تواند فعالیت دیگری داشته باشد و یا قادر به انتقال منابع دفتری به سایر کارها نیست. ازاین‌رو سایر پروژه‌های پیمانکار متحمل هزینه‌های بالاسری بیشتری نسبت به سهم خود می‌شوند (۱).

در برخورد با هزینه‌های سربار، برخی کارشناسان بین دو اصطلاح

• “هزینه‌‎های افزایش‌یافته سربار دفتر مرکزی” و
• “هزینه‌های جذب نشده سربار دفتر مرکزی”

تفاوت قائل می‌شوند.

به اعتقاد این کارشناسان هنگامی‌که پروژه رسماً به حالت تعلیق درمی‌آید هزینه‌های سربار تحت عنوان “هزینه‌های افزایش‌یافته سربار دفتر مرکزی” و هنگامی‌که تنها یک بخش از پروژه دچار تأخیر یا تعلیق غیررسمی می‌شود تحت عنوان “هزینه‌های جذب نشده سربار دفتر مرکزی” طبقه‌بندی می‌شوند. اگرچه ممکن است محاسبات مربوط به هر یک، متفاوت با دیگری باشد اما اکثر مراجع قضایی و قانونی، این تفاوت و مرزبندی را برای هزینه‌های سربار قائل نمی‌شوند. صرف‌نظر از ماهیت تأخیر، تحلیل‌گر می‌بایست خسارات واقعی پیمانکار را برآورد نماید  (۱). در ادامه به تشریح روش‌های ایچلی جهت برآورد خسارات هزینه‌ای سربار دفتر مرکزی ناشی از تاخیرات مجاز، پرداخته‌شده است .

امروزه روش ایچلی²¹EICHLEAY Formula، رایج‌ترین روش محاسبه‌ی دعاوی بالاسری جذب نشده ناشی از تأخیرهای کارفرماست. شرکت ایچلی در دادگاه استیناف قراردادهای نیروهای مسلح امریکا²²Armed Services Board of Contract Appeals (12) برای محاسبه خسارات بالاسری جذب نشده پیشنهاد داد و دادگاه این روش را به‌عنوان یک روش معقول در محاسبه‌ی خسارات پذیرفت (۶).

هنگامی‌که این روش توسط شرکت ایچلی پیشنهاد گردید، دولت ایالات‌متحده (طرف دیگر دعوی) با بیان این موضوع که افزایش بالاسری در دوران تأخیرات اثبات نشده است، این روش را به چالش کشاند و دادگاه نیز بیان کرد که هزینه بالاسری عمومی را نمی‌توان از یک قرارداد معین مطالبه کرد، ازاین‌رو لازم است که هزینه‌های بالاسری عمومی به طریقی سرشکن‌شده و به تمام قراردادها تخصیص داده شود.

دادگاه موافقت خود را با این موضوع که در دوران تأخیر نرخ هزینه بالاسری افزایش نمی‌یابد اعلام نمود اما بیان داشت که این سرجمع هزینه در ادامه پروژه افزایش خواهد یافت (۴).

این روش در ابتدا هزینه بالاسری دفتر مرکزی را در طول مدت اجرا به پروژه تخصیص داده و سپس آن را بر اساس یک مبنای روزانه در راستای مشخص نمودن جبران خسارت وارده [به پیمانکار] مجدداً محاسبه می‌نماید (۷).

متداول‌ترین انتقاد بر کاربرد فرمول ایچلی این است که پیمانکار با علم وجود تغییرات در کارهای خود پیش­تر هزینه بالاسری عمومی را در هنگام پیشنهاد قیمت مناقصه به‌صورت درصدی از هزینه­‌های مستقیم پروژه در نظر گرفته است و ازاین‌رو مستحق پرداخت اضافه‌­تری نیست. اشکال اساسی این انتقاد در این است که به‌اشتباه، تأخیر ناشی از تغییرات را جزء لاینفک تغییرات احتمالی در کارهای پروژه می­‌دانند. اجرای کارهای پروژه خواه باعث تأخیر شود یا نشود هزینه­‌های بالاسری عمومی به پیمانکار تحمیل می­‌شود. فرمول ایچلی غالباً در دو حوزه اصلی از سوی محققان، وکلا و دادگاه‌­ها به چالش کشیده می­‌شود که عبارت‌اند از:

1. مفهوم کلی بالاسری جذب نشده در فرمول ایچلی
2. دقت فرمول (۶)

اگرچه فرمول ایچلی جهت استفاده ساده است اما صحت آن ممکن است مورد سؤال قرار گیرد. خسارت هزینه سربار حاصل از فرمول ایچلی، یک برآورد تقریبی است.

بنابراین استفاده از این فرمول ممکن است منجر به نتایج ناصحیح شود. علی­رغم این محدودیت، بیشتر مراجع قضایی کشورها آن را به‌عنوان تقریبی منصفانه و منطقی از خسارت ناشی از تعلیق پذیرفته­‌اند.

البته در استفاده از این فرمول کمی درنگ و تأمل می­‌شود. افزون بر این، بیشتر دادگاه‌­هایی که فرمول ایچلی را پذیرفته‌­اند ملزوماتی را برای استفاده از آن در نظر می­‌گیرند که می‌­تواند شامل اثبات موارد زیر باشد:

1. تعلیق توسط کارفرما روی فعالیت بحرانی به وجود آمده است.
2. پیمانکار بنا به نیاز و درخواست کارفرما، در مدت‌زمان تأخیر، نیروهای خود را در وضعیت آماده‌به‌کار در مدت تأخیر نگاه داشته است.
3. در زمان آماده‌به‌کار بودن نیروها، پیمانکار قادر به انجام کار اضافه دیگری نبوده است (۱).

در یک پرونده قضایی مفهوم بالاسری جذب‌نشده در فرمول ایچلی توسط هیئت منصفه دادگاه استیناف به شکل زیر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت:

این ایده کاملاً تئوریک است چراکه فرض می‌­کند درزمانی که یک پروژه با تأخیر مواجه می­‌شود، پیمانکار دقیقاً تعداد بهینه‌­ای پروژه، به ازای ماشین‌­آلات، استعداد، نیروی انسانی و مالی را در تملک دارد که البته اغلب مواقع این‌چنین نیست. در هر شرایط زمانی می­‌توان سه وضعیت را در ارتباط باکفایت کارمندان دفتر مرکزی برای اداره کارهای یک شرکت پیمانکاری متصور شد:

1.  تعداد مناسب پروژه نسبت به کارکنان موجود برای اداره­‌ی آن‌ها­؛
2.  تعداد زیاد پروژه نسبت به کارمندان موجود برای اداره­‌ی آن‌ها؛
3.  تعداد کم پروژه نسبت به کارمندان موجود برای اداره­‌ی آن‌ها.

در حالت اول، درنتیجه­‌ی تأخیر در هریک از پروژه‌­های شرکت پیمانکاری، هزینه­‌های اضافی بی­‌مورد و اضافی تولید می‌­شود مگر آنکه شرکت پیمانکاری، در پروژه­‌ی جدید دیگری فعال شود.

دومین حالت که کاملاً محتمل هست آن است که در زمان تأخیر یکی از پروژه­‌ها، به علت فراوانی کارهای شرکت، کارآمدی پائینی در اداره‌کرد پروژه مشاهده شود. بدیهی است در حالت اخیر نسبت به حالت اول تأخیر در یک پروژه، کارآمدی بیشتری را در سایر پروژه­‌ها به همراه خواهد داشت و درمجموع بهره‌­وری دفتر مرکزی بالا می­‌رود.

در حالت سوم، اگر به دلیل شرایط نامساعد تجاری یا توقف دیگر پروژه‌­ها تعداد پروژه­‌های شرکت کافی نباشد، فرمول ایچلی که بالاسری عمومی پروژه را به‌صورت خطی تخصیص می‌­دهد نتایج صحیحی را نمی­‌دهد چراکه در هنگام تأخیر دو یا چند پروژه، سازوکار مناسبی برای تخصیص بالاسری جذب نشده ندارد.

همچنین یکی از منتقدین برجسته فرمول ایچلی نظرات خود را در نوشته­‌ای بدین ترتیب بیان می­‌نماید:

 هرچند که برخی محاکم قضایی به دلیل فقدان دانش حسابداری و مالی بر درستی فرمول ایچلی صحه گذاشته‌­اند ولی این موضوع باعث نمی­‌شود این فرمول تنها تکنیک موردقبول در محاسبه بالاسری عمومی جذب نشده باشد و به‌هیچ‌وجه دقیق­‌ترین آن نخواهد بود. روش صحیح محاسبه بالاسری عمومی جذب نشده، تعیین مبلغ مقطوع بالاسری تخصیص داده‌شده به هر پروژه قبل و بعد از وقوع تأخیر دریکی از پروژه‌ها هست.

این اولین و مهم­ترین عاملی است که می­‌بایست موردمحاسبه قرار گیرد و فرمول ایچلی به‌هیچ‌عنوان به آن نپرداخته است. بعلاوه فرمول ایچلی از مجموع بالاسری عمومی واقعی پروژه در پایان دوره­‌های حسابداری مشخص می­‌شود و ازآنجاکه مدت قرارداد به‌­ندرت منطبق با دوره­‌های مالی (ارسالی مالی) شرکت است فرمول ایچلی ناکارآمد است (۶).

همان‌طور که می­‌دانید برخی از کارفرمایان، هزینه‌­هایی نظیر تبلیغات و بازاریابی را جزء هزینه­‌های قابل جبران سربار دفتر مرکزی محسوب نمی­‌کنند. مشخص نبودن این مسأله ممکن است مورد نزاع طرفین قرارگرفته و درنهایت به مراجع قضایی کشیده شود. بنابراین لازم است که ماهیت و نوع هزینه‌­های سربار نیز در ابتدای پروژه به توافق طرفین قرارداد برسد.

هزینه­‌های سربار ناشی از تاخیرات می‌­تواند سهم عمده‌­ای از کل خسارات تأخیر را داشته باشد. کارفرمایان می‌­بایست این موضوع را در هنگام تهیه پیمان­‌های پروژه‌­های خود مدنظر داشته باشند. برخی از کارفرمایان با تعریف خسارات مجاز و حتی نحوه محاسبه هزینه­‌های سربار دفتر مرکزی در پیمان، از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می­‌کنند (۱).

اولین شرط در استفاده از روش ایچلی نامعلوم بودن مدت تأخیر و یا وقفه است.

دومین شرط به امکان و احتمال انجام کارهای اضافی از سوی پیمانکار برمی‌گردد که به‌وسیله‌ی آن بتواند هزینه‌های بالاسری عمومی را در طول دوره‌ی تأخیر پوشش دهد (۱۰)

احتمالاً تاکنون به این مطلب پی برده­‌اید که از فرمول ایچلی در انتهای پروژه و بعد از اتمام همه کارها و تاخیرات استفاده می­‌شود. اگر طرفین پیمان بخواهند موضوع هزینه­‌های سربار دفتر مرکزی را حین اجرای پروژه حل‌وفصل نمایند، روش‌­های تصحیح‌شده‌ای از فرمول ایچلی می‌­تواند بکار برده شود. که در ادامه روش‌های اصلاحی توضیح داده می­‌شود (۱).

روش ایچلی، به دلیل آنکه مدت قرارداد مورد مناقشه را با احتساب زمان تأخیر در محاسبات دخالت می‌دهد ازاین‌جهت نرخ بالاسری جذب نشده را دست پایین محاسبه می‌نماید. برخلاف آن روش ایچلی اصلاح‌شده²³Modified Eichleay Method مدت‌زمان تأخیرات (تأخیرات مجاز و غیرمجاز) را از مدت قرارداد مورد مناقشه کسر نموده، درنتیجه نرخ بالاسری بالاتری را نتیجه می­‌دهد (۶)  (۷).

این روش در ابتدا هزینه بالاسری دفتر مرکزی منتسب به پروژه را در مدت اولیه تخصیص داده و سپس بر اساس یک نرخ روزانه بدهی قابل جبران را محاسبه می­‌نماید. این روش فرض را بر این می­‌گذارد که نرخ بالاسری دفتر مرکزی در بازه­‌ی مدت اولیه قرارداد می­‌بایست حتی در بازه­‌ی زمانی تأخیر نیز ثابت در نظر گرفته شود (۷).

رابطه شماره ۲-۱

رابطه شماره ۲-۲

رابطه شماره ۲-۳

ویرایش جدیدتری از روش ایچلی به شرح ذیل است:

رابطه شماره ۳-۱

رابطه شماره ۳-۲

رابطه شماره ۳-۳

مانند ویرایش نخست روش ایچلی، این روش نیز در ابتدا سعی نموده است ضریب بالاسری دفتر مرکزی را برای بازه‌­ی مدت اولیه قرارداد به پروژه تخصیص داده و سپس بر اساس یک مبنای روزانه بدهی [بابت بالاسری] را جبران نماید. برای جبران هزینه‌­های بالاسری در بازه­ی زمانی بیشتر، ارزش صورت­وضعیت­‌های قرارداد در بازه­‌ی تمدید (اضافه) شده، به محاسبات اضافه گردیده است (۷).

ازجمله روش‌های دیگر کمی‌سازی هزینه‌های بالاسری دفتر مرکزی می‌توان به:

• روش کانادایی
• روش تخصیص پایه
• روش مستقیم
• روش نوسان بار
• روش هادسون
• روش ارنسترم و ….

اشاره کرد.

[irp posts=”2324″ name=”کمی سازی ادعا | محاسبه و کمی سازی هزینه‌ بالاسری در دوران تاخیرات مجاز”]

شایان‌ذکر است ساختار غیر همگن روش‌های موصوف و تفاوت مقتضیات و پیش‌نیازهای بهره‌مندی از هر روش و لزوم تشریح مبانی موصوف، امکان ارائه یک مثال واقعی یا فرضی جامع و دربرگیرنده تمام روش‌ها، به دلیل فقدان قابلیت سنجش همگن نتایج در قالب اعداد و ارقام، میسر نیست. با توجه به این‌که روش‌های خارجی کمّی­‌سازی هزینه­‌های بالاسری (ستاد) در قراردادهای ایران که نسبت به این موضوع سکوت اختیار نموده‌اند؛ اما نظام‌های حقوقی و اسناد بین‌المللی، همچنین حقوق موضوعه رجوع به عُرف و عادت در زمان سکوت قرارداد را معتبر بر شمرده‌اند و از آنجایی که روش­‌های هزینه­‌های بالاسری، امری موضوعی و ناظر به محاسبات ریاضی و مستقل از نظام حقوقی خاص است و عُرف و عادت مندرج در ماده ۲۲۵ قانون مدنی ایران نیز، اطلاق دارد، امکان بهر‌ه‌مندی از روش‌­های شناسایی شده (و سایر روش‌­های کمیّ­‌سازی)، در مدیریت دعاوی داخلی، با ملحوظ نمودن محدودیت‌های حقوق موضوعه، دارای وجاهت قراردادی و قانونی است. (۱۱).

حال با توجه به توضیحات فوق به بررسی یک مثال واقعی از یکی از پروژه‌­های داخلی با استفاده از فرمول ایچلی می­‌پردازیم:

جدول شماره ۲- اطلاعات مربوط به پروژه موردبررسی

«بند ب» ذیل «ماده ۴۹» شرایط عمومی پیمان رایج²⁴موضوع بخشنامۀ شمارۀ ۵۴/۸۴۲-۱۰۲/۱۰۸۸ مورّخ ۱۳۷۸/۰۳/۰۳ با عنوان بخشنامه ابلاغ موافقت‌نامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان‌ها و مقررات آن‌ها (متداول نه متعارف)، پیرامون جبران هزینه‌های بالاسری پیمانکار در دوران تعلیق، چنین بیان داشته:

“کارفرما هزینه‌های بالاسری پیمانکار را در دوران تعلیق، به‌میزان تعیین‌شده در اسناد و مدارک پیمان، به پیمانکار می‌پردازد. اگر در اسناد و مدارک پیمان، تعیین هزینه‌های یادشده، به توافق طرفین در زمان ابلاغ ابلاغ تعلیق موکول شده باشد، کارفرما در مورد میزان آن با پیمانکار توافق می‌نماید. در صورتی‌که در اسناد و مدارک پیمان، هیچ نوع پیش‌بینی برای پرداخت هزینه‌های بالاسری پیمانکار در دوره تعلیق نشده باشد، کارفرما ماهانه مبلغی معادل ۱۰ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه به پیمانکار می‌پردازد. اگر به دستور کارفرما، قسمتی از کار متوقف شود، بابت هزینه‌های پیش‌گفته در مدت تعلیق، ماهانه مبلغی معادل ۱۰ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه، به تناسب مبلغ کار متوقف‌شده، به پیمانکار پرداخت می‌شود. برای تعیین هزینه تعلیق، کسر ماه به تناسب ارائه می‌شود.”

روش ارائه شده در ماده موصوف، از سوی کارشناسان محترم دادگستری و قضایی، در محاسبه خسارات بالاسری (بالاسری عمومی . بالاسری کار) مورد محاسبه قرار می‌گیرد. جدول شماره-۳، مقایسه بین مبالغ ناشی از روش‌های ایچلّی و روش ارائه شده در نشریۀ ۴۳۱۱ را ارئه نموده است.

جدول شمارۀ ۳- مقایسه مبالغ ناشی از روش‌های ایچلّی و روش «بند ب» ذیل «ماده ۴۹» شرایط عمومی پیمان رایج

با توجه به جدول شمارۀ ۳، مشاهده می‌شود، در بین روش‌های احصاء شده، بیشترین مبلغ متعلق به ایچلّی اصلاح شده یک، و کم‌ترین مبلغ مرتبط با ایچلّی ابتدایی است.

مبلغ محاسبه‌شده، مندرج در «بند ب» ذیل «ماده ۴۹»، پیرامون جبران خسارات هزینه‌های بالاسری است، که هر دو قسم آن، یعنی بالاسری عمومی و بالاسری کار را شامل می‌شود؛ که در صورت سکوت در اسناد مناقصه و به تبع آن سکوت در اسناد پیمان، پرداخت آن حتمی است. همانگونه که بیان گردید، روش‌های ایچلی، پیرامون محاسبه خسارات ناشی از هزینه‌های بالاسری عمومی است، که در صورت درنظر گرفتن هزینه‌های بالاسری کار، به‌نظر می‌رسد مبلغ آن، بیش از ۱۰% متوسط کارکرد فرضی ماهانه خواهد بود. با توجه به ظرفیت «ماده ۴۹» مبنی بر توافق روش محاسبه هزینه‌های بالاسری، پیشنهاد می‌گردد، ضمن جدا سازی هزینه‌های بالاسری کار و هزینه‌های عمومی، جهت محاسبه هزینه‌های بالاسری عمومی، از یکی از روش‌های ایچلّی‌اصلاح شده، در زمان مناقصه و تنظیم اسناد، استفاده گردد. اعداد و ارقام محاسبه‌شده ناشی از روش‌های ایچلی در مقایسه با ۱۰% متوسط فرضی کارکرد ماهانه، بنا به ماهیت موضوع قرارداد، می‌تواند نسبت‌های گوناگونی داشته باشد، چرا که به‌عنوان مثال، هزینه‌های بالاسری عمومی مرتبط با یک پروژه راه‌سازی متفاوت از هزینه‌های بالاسری یک پروژه ابنیه است، در نتیجه نمی‌توان با اطمینان کامل بیان داشت که همیشه، خروجی فرمول ایچلّی اصلاح شده یک، از ۱۰% متوسط کارکرد فرضی ماهانه، بیشتر است.

شایان ذکر است، اینگونه هزینه‌ها که جهت جبران خسارات ناشی از عدم قصور پیمانکار است، جزو هزینه‌های احتیاطی مدیریتی است، که متاسفانه جای آن در محاسبات و برآورد اسناد پیمان ذیل نظام فنّی و اجرایی کشور، مدنظر قرار نگرفته است، در نیجه، بازنگری در شیوۀ برآورد پیمان‌ها ضمن مدّنظر قراردادن استانداردهای مدیریت پروژه، گامی کوچک اما موثر در راستای بهبود انجام و مدیریت پروژه‌های احداث ایران است.

۱. تکابی، مهدی و مبتدی، روح‌اله. تکنیک‌های تحلیل تأخیر در پروژه‌های ساخت. تهران : پندار پارس, ۱۳۹۰.

۲. PMI. CONSTRUCTION EXTENSION TO THE PMBOK GUIDE. Pennsylvania : Project Management Institute, Inc., 2016. Vol. 232.

۳. احمدی مطلق، امیر، حسین‌زاده، حمید، حسینعلی‌پور، مجتبی و حافظی، محمدرضا. کمّی سازی ادعا ناشی از تأخیرات و تغییرات از دیدگاه پیمانکار اصلی (تحلیل نمونه های موردی در قراردادهای سه عاملی). تهران : دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی, ۱۳۹۷.

۴. محمد کریمی، شهریار، محمد کریمی، شهرام و عربشاهی، نادر. روش‌های حل اختلافات و دعاوی قراردادهای ساخت. تهران : فدک ایساتیس, ۱۳۹۱.

۵. سازمان برنامه و بودجه کشور. فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه سال ۱۳۹۸. تهران : سازمان برنامه و بودجه کشور, ۱۳۹۸.

۶. Techniques for Calculating Unabsorbed Overhead. Singh, Amarjit and Taam, Thomas. 2008, Building Resilience, pp. 113-124.

۷. Calculation and recovery of home office overhead. James, G. and Zack, Jr. 2002, CM ejournal.

۸. SCL. society of construction law delay and disruption protocol- 2nd edition. Leicestershire : society of construction law (uk), 2017.

۹. Gibson, Roger. a practical guide to disruption and productivity loss on construction and enginnering projects. West Sussex : wiley blackwell, 2015.

۱۰. The Eichleay Formulsa: A Resilient Means for recovering unabsorbed overhead. Kauffman, Michael W. and Holamn, Craig A. 2014, American Bar Association, pp. 319-341.

۱۱. جایگاه روش‌های خارجی کمی‌سازی در مدیریت دعاوی داخلی. احمدی مطلق, امیر حسین‌زاده، حمید، حسینعلی‌پور، مجتبی و حافظی، محمدرضا. ۱۳۹۷, چهاردهمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه.